Tin tứcVăn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là một di sản văn hóa đặc sắc mang giá trị nghệ thuật và giá trị tinh thần sâu sắc của các dân tộc thiểu số nơi đây. Cồng chiêng là đã trở thành một phần trong đời sống của người dân Tây Nguyên, từ các lễ hội tôn vinh thần linh đến những sinh hoạt đời thường, cồng chiêng luôn gắn liền với các nghi lễ và tín ngưỡng đặc trưng. Việt Nam kỳ thú sẽ cùng bạn khám phá về nét văn hóa đặc trưng của núi rừng đại ngàn này.
Cồng chiêng Tây Nguyên được cho là phát triển từ các nhạc cụ đá cổ như cồng đá và chiêng đá, cồng chiêng đã chuyển mình qua hàng thế kỷ, từ những vật dụng đơn sơ, thô kệch làm từ đá đến những chiếc chiêng đồng tinh xảo. Cồng chiêng trở thành nhạc cụ tạo cầu nối giữa con người và thần linh, giữa thế giới trần gian và vũ trụ. Từ thuở ban đầu, cồng chiêng đã hiện diện trong những nghi lễ thiêng liêng như lễ mừng lúa mới, lễ mừng xuống đồng và các lễ hội tôn vinh các vị thần. Âm thanh của cồng chiêng – vừa trầm hùng, vừa sâu lắng, hòa quyện với thiên nhiên như tiếng suối róc rách, tiếng gió thổi vi vu tạo nên không gian huyền bí gắn kết bền chặt giữa con người và đại ngàn Tây Nguyên.
Trong không gian âm nhạc trong các lễ hội, cồng chiêng là biểu tượng của quyền lực và thịnh vượng. Mỗi chiếc cồng, chiêng đều mang trong mình một vị thần và người xưa tin rằng nó có sức mạnh thiêng liêng vượt trội. Trong những ngày lễ hội, người dân quây quần bên ngọn lửa thiêng, múa hát quanh ché rượu cần và dưới những âm thanh cồng chiêng vang vọng, không gian Tây Nguyên trở nên huyền bí và lãng mạn, đậm đà bản sắc.
Cồng chiêng vẫn giữ vững vị trí trung tâm trong đời sống tinh thần của người dân Tây Nguyên. Mỗi buôn làng nơi đây đều có những đội cồng chiêng riêng và những điệu múa cồng chiêng độc đáo. Trong các nghi lễ linh thiêng, các nghệ nhân và người chơi cồng chiêng thường cùng nhau tạo thành vòng tròn, di chuyển quanh những trung tâm thiêng liêng như cây nêu, nhà mồ hoặc những địa điểm tôn giáo quan trọng. Tiếng cồng chiêng vang vọng giữa đại ngàn, nhịp nhàng hòa quyện từ những âm thanh trầm thấp đến cao vút tạo nên một bản hòa ca huyền bí. Điệu múa kết hợp với nhạc cụ thể hiện sự kết nối sâu sắc với cõi thần linh, vẽ nên một không gian âm nhạc đầy ma mị, huyền bí.
Cồng chiêng được chế tác từ hợp kim đồng, đôi khi còn pha lẫn vàng, bạc hoặc đồng đen mang trong mình âm thanh vang vọng của núi rừng Tây Nguyên. Cồng với núm đặc trưng và chiêng không núm, mỗi loại lại có những đặc điểm riêng biệt nhưng luôn xuất hiện cùng nhau trong các buổi hòa tấu tạo nên những giai điệu độc đáo. Dàn cồng chiêng thường được kết hợp từ nhiều bộ khác nhau, mỗi bộ đảm nhiệm những vai trò riêng biệt tạo nên một bản hòa ca đa âm sắc. Các nhạc cụ này có kích thước từ 20 cm đến 60 cm với những chiếc khổng lồ lên đến 90 – 120 cm, mỗi chiếc lại mang một âm thanh riêng, mạnh mẽ và đầy sức sống.
Một bộ cồng chiêng có thể bao gồm từ 2 đến 12 hoặc thậm chí 18-20 chiếc, chiêng mẹ (chiêng cái) là nhạc cụ quan trọng nhất giữ vai trò chủ chốt trong mọi màn biểu diễn. Các dàn cồng chiêng không đơn thuần tạo ra nhịp điệu hay giai điệu một bè mà có khả năng hòa tấu, kết nối các âm thanh khác nhau thành một thể thống nhất mang đến sự đa dạng và phong phú trong âm nhạc.
Người Êđê thường sử dụng dùi cứng tạo ra âm thanh vang dội nhưng cũng không thiếu những tạp âm đầy chất núi rừng, người Bana lại chuộng dùi làm từ gỗ sắn cho âm thanh không quá vang nhưng lại rõ nét và ấm áp. Một số nghệ nhân còn sử dụng dùi được bọc vải, cao su hoặc thậm chí da tinh hoàn của trâu, bò, dê – một đặc trưng độc đáo từ xa xưa tạo nên những âm thanh vừa mộc mạc vừa kỳ bí.
Người Tây Nguyên sở hữu nhiều phong cách chơi cồng chiêng độc đáo và tinh tế với những động tác như nghiêng mình, cúi người hay khom lưng thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa âm nhạc và các nghi lễ. Các dân tộc như Bana và Giarai thường thể hiện qua phương pháp đánh chỉ điệu với những bài trầm được đánh trên một số giai điệu nhất định, trong khi người Êđê lại thiên về cách đánh từng chùm âm thanh tạo nên những hòa tấu phong phú, sinh động. Mỗi chiếc cồng chiêng với âm thanh đặc sắc của nó trở thành cầu nối giữa con người và thế giới thần linh, giữa những giá trị văn hóa ngàn đời với nhịp sống hiện tại.
Cồng chiêng Tây Nguyên, vì thế luôn là linh hồn của mọi lễ hội, là hạt nhân tạo nên sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, giữa tâm linh và cuộc sống thường nhật. Sự công nhận của UNESCO vào năm 2005 là minh chứng rõ ràng cho sức sống mãnh liệt của di sản này, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong công cuộc bảo tồn và phát huy di sản âm nhạc đặc sắc này.
Mặc dù cồng chiêng đã ghi dấu ấn sâu đậm trong các lễ hội, nghi lễ và tín ngưỡng của các tộc người Tây Nguyên nhưng tốc độ đô thị hóa và sự bùng nổ của công nghệ hiện nay đang tạo ra một khoảng cách ngày càng lớn giữa thế hệ trẻ và những giá trị truyền thống. Không ít bạn trẻ, trong xu hướng thay đổi của xã hội đã dần xa rời những nét đẹp văn hóa này, trong khi số lượng nghệ nhân có khả năng chơi và truyền dạy cồng chiêng đang giảm dần. Đây chính là mối lo ngại lớn về sự mai một của một di sản đã có hàng nghìn năm tuổi.
Việc bảo tồn và phát huy cồng chiêng để nét văn hòa này được truyền lại cho thế hệ sau, nhiều hoạt động được tổ chức như đào tạo nghệ nhân trẻ, tổ chức các cuộc thi cồng chiêng và không thể thiếu các lễ hội cồng chiêng diễn ra thường xuyên. Đây là những cơ hội quan trọng để người dân gắn kết với di sản văn hóa, làm sống dậy những nghệ thuật âm nhạc này.
Việc quảng bá và giáo dục cho thế hệ trẻ về giá trị của cồng chiêng cũng giúp các bạn trẻ hiểu rõ hơn về vai trò quan trọng của nhạc cụ này trong đời sống tinh thần của dân tộc mình, biết về sự liên kết chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên qua âm thanh của cồng chiêng. Lễ hội cồng chiêng đóng góp vai trò giữ gìn bản sắc dân tộc, góp phần tôn vinh giá trị của di sản trên bản đồ văn hóa thế giới.
Với việc UNESCO công nhận cồng chiêng Tây Nguyên là Kiệt tác truyền khẩu và Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, vào ngày 25 tháng 11 năm 2005. Đây chính là niềm tự hào to lớn với những người con Tây Nguyên và trở thành tài sản chung của Việt Nam. Điều này khẳng định tầm quan trọng đặc biệt của cồng chiêng, đồng thời là lời nhắc nhở về nhiệm vụ bảo tồn và phát huy di sản này để nó mãi trường tồn với thời gian.