Tin tứcTrong văn hóa Việt Nam, việc sử dụng gà trống trong các nghi lễ cúng tế, đặc biệt trong mâm cỗ đêm giao thừa, ngày lễ Tết và giỗ chạp, là một tập tục lâu đời mang nhiều ý nghĩa sâu sắc.
Hình tượng của Ngũ Thường trong Nho giáo
Theo TS. Trần Long - nguyên Trưởng bộ môn Văn hóa Việt Nam, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM - tập tục cúng gà trống bắt nguồn từ thời kỳ Nho giáo chi phối lễ giáo xã hội. Gà trống được coi là biểu tượng hội tụ đủ Ngũ Thường: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín.
-
Nhân: Gà trống khi tìm được mồi thường gọi đàn cùng ăn, thể hiện lòng nhân ái và chia sẻ.
-
Lễ: Mào đỏ trên đầu gà trống được ví như mũ cánh chuồn của quan lại, biểu trưng cho sự tuân thủ lễ nghi và tôn ti trật tự.
-
Nghĩa: Gà trống có tính trung thành, khi được nuôi dưỡng sẽ ở lại với gia chủ, thể hiện sự trọng nghĩa và biết ơn.
-
Trí: Gà trống có khả năng quan sát và phân biệt thời gian, cất tiếng gáy báo hiệu bình minh, biểu hiện sự thông tuệ.
-
Tín: Tiếng gáy đúng giờ của gà trống mỗi sáng thể hiện sự đáng tin cậy và giữ chữ tín.
Tín ngưỡng thờ Mặt Trời và xua đuổi tà ma
Trong tín ngưỡng dân gian, gà trống với tiếng gáy vang được coi là biểu tượng đánh thức Mặt Trời, mang lại ánh sáng và xua đuổi tà ma. Do đó, cúng gà trống trong đêm giao thừa mang ý nghĩa cầu mong một năm mới sáng sủa, mưa thuận gió hòa và mùa màng bội thu.
Quan niệm về giới tính và phẩm chất
Tư tưởng trọng nam khinh nữ thời phong kiến cũng ảnh hưởng đến việc lựa chọn gà trống trong cúng tế. Gà trống được coi là biểu tượng của dương tính, mạnh mẽ và cao quý, phù hợp với các nghi lễ trang trọng. Trong khi đó, gà mái tượng trưng cho âm tính, sinh sản và gia tăng số lượng, thường không được chọn trong các nghi lễ cúng tế quan trọng.
Sự thay đổi trong quan niệm hiện đại
Ngày nay, quan niệm về việc cúng gà trống hay gà mái đã trở nên linh hoạt hơn. Nhiều gia đình sử dụng gà mái trong các lễ cúng rằm, cúng gia tiên hoặc thắp hương cửa hàng. Việc lựa chọn loại gà để cúng không còn quá khắt khe, miễn sao thể hiện được lòng thành kính và phù hợp với hoàn cảnh gia đình.
Việc cúng gà trống trong các nghi lễ truyền thống của người Việt mang nhiều ý nghĩa văn hóa và tâm linh, phản ánh quan niệm và tín ngưỡng của xã hội qua các thời kỳ. Dù hiện nay, tập tục này đã có những biến đổi nhất định, nhưng giá trị cốt lõi về lòng thành kính và ước mong những điều tốt đẹp vẫn được duy trì trong đời sống người Việt.
